PrOFS: een uniek onderzoeksproject naar fraude in sport

Neem een complex fenomeen als fraude in de sport. Voeg daar de ambitie aan toe om bijna elk aspect van dat fenomeen te doorgronden en er oplossingen voor aan te reiken. En laat daar vijftien wetenschappers uit zes verschillende disciplines op los, die samenwerken met tientallen stakeholders. Het is de opzet van het PrOFS-project van de UGent en de KU Leuven.

Fraude in sport is van alle tijden. Zelfs de oude Grieken hadden er al een handje van weg tijdens de antieke Olympische Spelen. Toch is de negatieve impact van het fenomeen vandaag groter dan ooit. Frauderen is immers bijzonder winstgevend geworden: door de commercialisering en globalisering van competities gaat er veel geld rond in de sportwereld. Denk maar aan de miljoenentransfers van voetbalsterren, waar mensen met slechte bedoelingen graag een graantje van meepikken.

“Daar komt bij dat fraude minder en minder aanvaard wordt door de samenleving”, vertelt Annick Willem van de Universiteit Gent. Ze is hoofdpromotor van het PrOFS-project (Prevention of Fraud in Sports), een gezamenlijk onderzoeksproject van de UGent en de KU Leuven (zie kader onderaan).

“De publieke opinie is kritischer geworden voor onethische praktijken, in de sport en daarbuiten. Voor sponsors dreigt reputatieschade. En ook de overheid is waakzaam: sportactiviteiten hebben niet alleen een maatschappelijke functie, ze worden deels gefinancierd met publieke middelen. Dat alles maakt dat er een momentum is ontstaan om frauduleus gedrag in het sportcircuit structureel aan te pakken.”

‘Fraude’ definiëren

Hoe begin je daaraan, aan een structurele aanpak van een fenomeen dat zo breed uitwaaiert als fraude in sport? Willem: “Door een ambitieus, geïntegreerd onderzoeksproject op te starten. (lacht) Tot voor kort waren er alleen losse initiatieven, die zich richtten op één vorm van fraude in één enkele sporttak. Die gefragmenteerde manier van werken had weinig impact. Met PrOFS willen we het daarom anders doen. In het project – begonnen eind 2020 – buigen wetenschappers uit uiteenlopende disciplines zich over diverse types van fraude, op verschillende niveaus.”

“Laat ons beginnen met het begrip ‘fraude’ scherp te stellen. In het PrOFS-project maken we een onderscheid tussen sportfraude en fraude in sport. Dat eerste valt samen met competitievervalsing: alles wat er gebeurt om de uitslag van een sportwedstrijd te manipuleren. Matchfixing bijvoorbeeld, maar ook liegen over je leeftijd zodat je in een andere categorie uitkomt. Fraude ín sport gaat over gewone fraude die dan plaatsvindt in een sportcontext. Zoals belastingontduiking.”

Doping, misschien de bekendste vorm van sportfraude, valt niet binnen de scope van het onderzoek. “Dat is bewust. In het PrOFS-project willen we ons toespitsen op die types van fraude waarvoor er nog geen systeem op poten staat om ze tegen te gaan. Waar bijvoorbeeld geen bevoegde instantie of aangepaste regelgeving voor is. Voor doping bestaat dat allemaal wel al. Met onder andere het World Anti-Doping Agency en het principe van de whereabouts is er een systeem.”

Eerste resultaten

De eerste resultaten van het project werden voorgesteld in september vorig jaar. Onder andere over matchfixing – een van de vele onderzochte vormen van sportfraude – viel al heel wat te vertellen. Willem: “De psychologen, criminologen en sportmanagers in ons team hebben aangetoond dat met name in het voetbal en in de tenniswereld de morele overwegingen van het individu doorslaggevend zijn om al dan niet mee te stappen in matchfixing. Dat morele aspect blijkt belangrijker dan de organisatiecultuur, die frauderen soms oogluikend toelaat."

“Dat laatste viel trouwens op in het wielrennen: meer dan in andere sporten heerst daar een cultuur waarin het genormaliseerd wordt dat je het op een akkoordje gooit met je tegenstander om te beslissen over winst of verlies. Dat zien we in ons onderzoek op mesoniveau in die sporttak. Wat natuurlijk niet betekent dat alle wielrenners valsspelen, laat dat duidelijk zijn. We hebben ook nog geen zicht op het volledige plaatje in die sport, op de factoren op alle drie de niveaus.”

Een interessant resultaat op macroniveau dat al naar boven kwam uit de studie, zijn de gaten in het strafrecht. Die kunnen vooral in het tennis voor problemen zorgen. “Onze juristen stelden vast dat een tennisclub vervolgd kan worden voor matchfixing, maar een individuele sporter niet. Dat maakt dat de pakkans voor tennissers klein is, wat kan meespelen in hun beslissing om te frauderen. We werken nu aan een aanbeveling voor een aanpassing van de wetgeving.”

“De UGent en de KU Leuven zijn pioniers met het PrOFS-project. Er gebeurt nergens ter wereld een ander onderzoeksproject van deze omvang naar fraude in sport”

Annick Willem (UGent)

Grote ambities

Een wetgevend kader creëren dat de kansen op fraude verkleint: het is maar een van de talrijke doelstellingen van PrOFS. “Als we bij het voorbeeld van matchfixing blijven, dan willen we ook een moral identity workshop ontwikkelen. Dat wordt een opleiding voor trainers en atleten waarin we hen bewustmaken van het morele denkproces dat aan frauderen voorafgaat. Zo kunnen ze dat proces bij zichzelf herkennen en op tijd inzien wanneer ze zich op een hellend vlak bevinden. Voor die workshop zullen we samenwerken met het Centrum Ethiek in de Sport, het ICES.”

“Nog een andere oplossing die we willen aanreiken is een scan: een online tool voor clubs en federaties waarmee ze kunnen monitoren hoe kwetsbaar ze zijn voor fraude. In de scan krijgen ze enkele vragen voorgeschoteld, onder meer over de aanwezige controlesystemen en het aantal fraudegevallen. De output is een rapport. Je moet de scan zien als een monitoringtool. Door die regelmatig in te vullen kunnen organisaties hun prestaties op het gebied van fraudebestrijding beter bewaken.”

“Het is onze ambitie om voor elke sport in Vlaanderen suggesties te doen om wetgeving en tuchtregels aan te passen, en een workshop en een scan aan te bieden. Enkel zo komen we tot een geïntegreerde aanpak. Daarnaast willen we mee een permanente instantie ontwikkelen die alles blijft opvolgen zodra ons onderzoeksproject erop zit. Als wetenschappers kunnen we daar alleen maar aanbevelingen over formuleren. Het zijn de beleidsmakers die beslissen. Maar als ik zie hoe enthousiast al onze projectpartners zijn, dan heb ik er vertrouwen in dat er zaken gaan bewegen.”

Pionierswerk

De projectpartners van PrOFS, dat zijn enkele tientallen stakeholders uit het Vlaamse sportdomein die mee hun schouders zetten onder de strijd tegen fraude in sport. “Aan de ene kant verschillende sportclubs en -federaties”, zegt Willem. “Maar ook organisaties die hen ondersteunen, zoals Sport Vlaanderen en het ICES. Aan de andere kant heb je dan de ‘controleorganen’. Zoals de federale politie en het parket, de belastinginspectie en de sociale inspectie. Ook de sportersvakbonden doen mee, net als een organisatie actief in competitieplanning. En niet te vergeten: enkele bedrijven die sport sponsoren.”

“De samenwerking met zo’n grote groep praktijkpartners maakt het PrOFS-project bijzonder. Het is trouwens sowieso een uniek project: er gebeurt nergens ter wereld een onderzoek van deze omvang naar fraude in sport. Onze twee universiteiten zijn hier pioniers mee. Ik hoop van harte dat wetenschappers in andere landen geïnspireerd raken en mee op de kar springen.”

Wil je graag meer weten over de schimmige, maar boeiende wereld van sportfraude? Professor Annick Willem deelde enkele lees- en kijktips over haar vakgebied. Ontdek ze hier!