Kennisuitwisseling tussen boeren in Ghana

 

Welke planten geneeskrachtige eigenschappen hebben. Hoe je het risico op bosbranden kan verminderen. Of hoe je een landschap biodivers maakt. Eeuwenlang al bouwen inheemse gemeenschappen kennis op over hun specifieke voedselsystemen en omgeving. Vandaag is deze ‘traditionele ecologische kennis’ erg waardevol in het licht van duurzame ontwikkeling. Maar hoe wordt zo’n kennis opgebouwd en uitgewisseld? Tijd voor veldwerk tussen migrerende en lokale boeren in Ghana!

 

Traditionele ecologische kennis (TEK) is een heel specifieke vorm van kennis, vaak van generatie op generatie doorgegeven en sterk ingebed in ecologie. Denk aan landbouwers die kennis delen rond bescherming van gewassen of bodembeheer bij veranderende weersomstandigheden. Precies die traditionele kennis over de wisselwerking tussen mens en omgeving is vandaag een dankbare bron van informatie voor ecologen, biologen, klimatologen, sociologen …

“Zeker nu ecosystemen onder druk staan en de klimaatverandering een sterke impact kan hebben op het leven van lokale gemeenschappen. Daarom is het zo interessant én relevant om traditionele ecologische kennissystemen te onderzoeken en te delen”, vertelt Branwen Peddi, FWO-aspirant Fundamenteel Onderzoek met als onderzoeksgebied Bio-ingenieurswetenschappen aan de UGent. “Het is een misvatting om te denken dat traditionele ecologische kennis over gedateerde of niet-wetenschappelijke kennis gaat.”

Migrerende boeren

Voor haar onderzoek trekt Branwen Peddi naar Ghana, aan de westkust van Afrika, om samen met Ghanese onderzoekers te kijken hoe boeren er kennis uitwisselen. En hoe verschillende landbouwkennissystemen naast elkaar kunnen bestaan, interageren én nieuwe hybride kennis creëren. Meer precies onderzoekt ze de kennisuitwisseling tussen migrerende boeren en lokale boeren in Bono, Bono East en Ahafo. Deze drie centrale regio’s in Ghana liggen in twee klimaatzones: het noordoosten neigt naar savanne, terwijl het zuidwesten een regenklimaat heeft.

Branwen Peddi: “Traditiegetrouw trekken de boeren van het noorden van Ghana naar het zuiden, waar de ecologie heel anders is. Zo kent het zuiden een vochtig klimaat en een rijkere bodem, waardoor er meer diversiteit in landbouw is. In het noorden kan je minder gewassen telen, vooral omdat het daar een stuk warmer en droger is. En daarom migreren de boeren – meestal in het droogseizoen – een tijdje naar het zuiden, om extra inkomsten te verwerven, en dan terug te keren naar het noorden. Nu, achter dit historisch migratiepatroon schuilen ook nog andere redenen die te maken hebben met de Britse kolonisatie en de goudmijnen in het zuiden.”

Een eerste verkennend bezoek aan Ghana, begin 2020, leerde me dat de boeren er heel open zijn en graag hun passie voor landbouw delen
Branwen Peddi
UGent

Pepers telen

Maar de vraag is dus: welke kennissystemen zijn er in de Ghanese regio aanwezig en wat gebeurt er met die landbouwkennis als boeren migreren? “Kennis kan bijvoorbeeld mee migreren. Zo spraken we een boer die in het zuiden gewerkt had op een peperplantage en er alles had geleerd over pepers cultiveren. Uiteindelijk is hij in het noorden zelf een bedrijf gestart. In plaats van pepers te importeren, telen ze er nu zelf verse. Een leuk voorbeeld van hoe kennis uit het zuiden kan leiden tot de introductie van een nieuw gewas in het noorden.”

Maar ook in omgekeerde richting wordt er landbouwkennis gedeeld. “Het zuiden van Ghana kent weliswaar veel meer regen dan het noorden, maar toch valt er ook daar steeds vaker minder regen – onder meer door de klimaatverandering. Onderzoekers en boerencollectieven uit het zuiden trekken daarom naar het noorden, om te kijken hoe de boeren er omgaan met een droger klimaat. Zo leren ze er technieken om het vocht in de grond te behouden, bijvoorbeeld door niet een heel veld om te ploegen of door oude gewasresten rond de planten te gebruiken als meststof. Die kennis nemen ze dan mee terug naar het zuiden om te delen met boeren en daar toe te passen.”

Gastvrij Ghana

Uiteraard is het een complex verhaal om alle ‘kennismechanismes’ in kaart te brengen. “We gaan heel wat boeren interviewen en data verzamelen. Daarvoor moet je natuurlijk een vertrouwensband opbouwen met de mensen. Maar een eerste verkennend bezoek aan Ghana, begin 2020, leerde me dat de boeren er heel open zijn en graag hun passie voor landbouw delen. De meeste Ghanezen zijn bijzonder spontaan en gastvrij, wat de ervaring tot nog toe geweldig maakte. Ik kan niet wachten om terug te keren en het veldwerk – dat door corona werd uitgesteld – verder te zetten.”

Hoewel de traditionele ecologische kennis erg verbonden is met het land, kunnen bepaalde elementen wel overgeheveld worden naar andere gebieden of contexten. “Dat verwachten we, ja. Al is het nog te vroeg om conclusies te trekken, we moeten eerst meer zicht krijgen op de kennisuitwisseling. Die landbouwkennissystemen vertellen trouwens ook veel over de manier waarop mensen naar de wereld kijken.”

“Zo zullen boeren in Ghana soms bepaalde bomen op het veld laten staan, omdat ze een zekere waarde of bepaalde betekenis hebben. Terwijl ik mij kan inbeelden dat boeren in Vlaanderen zo’n storende boom sneller zullen kappen (lacht). Die tradities en plaatselijke gewoontes zijn alvast erg intrigerend om te leren kennen.”

Branwen Peddi is FWO-aspirant Fundamenteel Onderzoek aan de UGent, onderzoeksgebied Bio-ingenieurswetenschappen, vakgroep Landbouweconomie. In dit filmpje legt ze uit waar haar doctoraatsonderzoek zich op toespitst.